Metal rabitəsi.
Müasir texnologiyanın elə bir sahəsi yoxdur ki, orada metallardan istifadə olunmasın. Metallarda atomlar arasında yaranan rabitələr onların bir çox özünəməxsus xüsusiyyətlərə (istilik və elektrik keçiriciliyi, plastiklik və s.) malik olmasına səbəb olur. Əksər metallar çox möhkəmdir, lakin həmçinin dağılmadan deformasiya oluna bilirlər: onları döymək və ya incəltmək mümkündür. Eyni zamanda metallar özünəməxsus parıltıya malikdirlər. Bu səbəbdən, metallarda yaranan rabitələri izah edən nəzəriyyələr eyni zamanda metalların yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətlərini də izah etməlidir.
Metalın xarici elektron təbəqəsindəki elektronları (valent elektronları) qoparmaqla metal kationu əldə etmək mümkündür. Bərk maddələrdə olduğu kimi, iki metal atomu bir – birinə yaxınlaşdıqda xarici elektron təbəqələrinin örtülməsi nəticəsində molekulyar orbitallar yaranır. Daha sonra üçüncü atomun əvvəlki iki atoma yaxınlaşması nəticəsində daha bir molekulyar orbital əmələ gəlir. Atomların sayı çoxaldıqca, müxtəlif istiqamətlərə yayılmış molekulyar orbitalların sayı da çoxalır. Atom orbitallarının çoxsaylı örtülmələri nəticəsində hər bir atomun xarici elektronları çoxlu sayda atomların təsirinə məruz qalır. Bu elektronlar bütün kristal qəfəs boyu rahat hərəkət edə bilir, yəni konkret olaraq hansısa atomun ətrafında qalmır (delokallaşır). Elektronların atomların elektron örtüyünü tərk etməsi nəticəsində yaranan kationlar bir – birindən itələnsə də, kationlararası boşluğu dolduran delokallaşmış elektron buludu onları bir yerdə saxlayır .
Metal rabitə nəzəriyyəsi metalların fiziki xassələrini izah etməyə imkan verir. Deformasiyaedici qüvvənin təsiri ilə metal qəfəsi öz formasını dəyişə bilir və bu zaman çatlamır və dağılmır. İon kristal qəfəsdə isə bu baş vermir. İon rabitəli kristallar kövrəkdirlər. Kristal qəfəsin az da olsa sürüşməsi nəticəsində eyni işarəli ionlar bir – birinə yaxınlaşır. Bu ionlar arasında itələnmənin baş verməsi nəticəsində kristalda çatlar əmələ gəlir. Bu xassə ion kristalları metallardan fərqləndirir. Belə ki, bundan öncəki mövzuda metallara eynilə bu cür təsir etdikdə onların parçalanmadan deformasiya oluna bilməsinin səbəbi izah olunmuşdur.
Eyni zamanda, metalların yüksək istilikkeçirmə qabiliyyətini də bu nəzəriyyə baxımından izah etmək olar. Əgər bir parça metalı bir tərəfdən qızdırsaq onun həmin hissəsindəki elektronların kinetik enerjisi artacaq. Daha sonra bu enerji artıqlığı delokallaşmış elektronların sayəsində bütün nümunə boyu bərabər paylanacaq.
Metal rabitəsi nəzəriyyəsinə əsasən, metalların elektrik keçiriciliyi də aydın olur. Əgər metal nümunənin müxtəlif tərəflərində potensiallar fərqi yaradılarsa, onda delokallaşmış elektron buludu müsbət yükə tərəf istiqamətini dəyişəcək.
Xarakterik metal parıltısı da həmçinin metal rabitəsinin təbiəti ilə bağlıdır. Metalda, enerji qiymətləri çox geniş intervalda yerləşən çoxlu sayda molekulyar orbitallar yaranır. Metalın üzərinə işıq düşərkən elektronlar həyəcanlanır. Energetik səviyyələr arasındakı mümkün keçidlərin sayı kifayət qədər çoxdur. Bu səbəbdən, demək olar ki, istənilən dalğa uzunluğuna malik işıq şüası metal tərəfindən udula bilir. Daha sonra elektronların yenidən aşağı enerji səviyyələrinə keçidi işıq şüasının və ya parıltının yaranmasına səbəb olur.